Μαθαίνω «έξυπνα… γνωρίζοντας τη διαφορετικότητα στη μάθηση!

Η μέθοδος «μαθαίνω έξυπνα» είναι ιδιαίτερα ωφέλιμη και για μαθητές που παρουσιάζουν Μαθησιακές Δυσκολίες (ΜΔ) και Διαταραχή Ελλειμματικής Προσοχής / Υπερκινητικότητα (ΔΕΠ-Υ), καθώς με την εξατομικευμένη προσέγγιση της μαθησιακής διαδικασίας, την οργάνωση του χώρου και του χρόνου βοηθά τους μαθητές να μάθουν τρόπους αποτελεσματικής μελέτης και προετοιμασίας, ώστε να ανταπεξέρχονται με επιτυχία στις απαιτήσεις του σχολείου.

Τι είναι οι «μαθησιακές δυσκολίες»;

Ο όρος «μαθησιακές δυσκολίες» απασχολεί τα τελευταία χρόνια τόσο την εκπαιδευτική κοινότητα όσο και το οικογενειακό περιβάλλον των μαθητών. Χρησιμοποιείται ευρέως στην σχολική καθημερινότητα και αναφέρεται στα μαθησιακά προβλήματα και τις χαμηλές επιδόσεις που μπορεί να παρουσιάζει ένας μαθητής ή μία μαθήτρια με τυπική νοητική ανάπτυξη μέσα στην τάξη.
Κυρίως, εκδηλώνονται ως «ειδικές» δυσκολίες στην κατάκτηση βασικών δεξιοτήτων, όπως είναι η ανάγνωση, η γραφή, η ορθογραφία και τα μαθηματικά και είναι δυσανάλογες προς την ηλικία και τις νοητικές ικανότητες του παιδιού. Το 15- 20% περίπου των μαθητών, με αναλογία μεταξύ αγοριών και κοριτσιών 4 προς 1 αντιμετωπίζει κάποια Ειδική Μαθησιακή Δυσκολία σε έναν ή περισσότερους τομείς ή αντικείμενα μάθησης..

Σύμφωνα με τον ορισμό της Ενιαίας Εθνικής Επιτροπής για τις Μαθησιακές Δυσκολίες των ΗΠΑ (National Joint Committee on Learning Disabilities, 1994):

  • αποτελούν μια ανομοιογενή ομάδα διαταραχών (δυσκολιών) που εμφανίζονται σε ποικίλους συνδυασμούς και επηρεάζουν την απόκτηση και χρήση ικανοτήτων ακρόασης, ομιλίας, ανάγνωσης, γραφής, συλλογισμού ή μαθηματικής ικανότητας και αφορούν κάθε προέλευσης εμπόδια στη διαδικασία της επικοινωνίας και της μάθησης.
  • παρατηρούνται σε όλη τη διάρκεια της ζωής του ατόμου.
  • οφείλονται σε δυσλειτουργίες του Κεντρικού Νευρικού Συστήματος.
  • εμφανίζονται παρά την ύπαρξη ευνοϊκών συνθηκών και καταστάσεων, όπως η επαρκής νοημοσύνη, η απουσία προβλημάτων σωματικής και ψυχικής υγείας και το κατάλληλο κοινωνικο- πολιτισμικό και εκπαιδευτικό περιβάλλον.

Τύποι Ειδικών Μαθησιακών Δυσκολιών

Συνηθισμένοι τύποι ειδικών μαθησιακών δυσκολιών είναι:

Η διαταραχή ανάγνωσης ή Δυσλεξία

Δυσκολία στην αποκωδικοποίηση και κατανόηση του γραπτού λόγου. Προβλήματα στην ανάγνωση, γραφή, ορθογραφία κ.α.

Η διαταραχή των μαθηματικών ή Δυσαριθμησία

Δυσκολία στην αναγνώριση αριθμητικών και μαθηματικών συμβόλων. Προβλήματα στην επίλυση ασκήσεων, στον υπολογισμό μαθηματικών πράξεων, στην κατανόηση της χρονικής ακολουθίας γεγονότων, στις χρηματικές συναλλαγές κ.α.

Η διαταραχή της γραπτής έκφρασης / Δυσορθογραφία / Δυσγραφία

Δυσκολία στη γραπτή έκφραση, γραμματικά λάθη και τα λάθη στη στίξη. Προβλήματα με τον γραφικό χαρακτήρα, την ορθογραφία, την οργάνωση ιδεών σε παραγράφους κλπ.

Η εξελικτική διαταραχή συντονισμού / Δυσπραξία

Δυσκολίες αδρής κινητικότητας (περπάτημα, τρέξιμο, σκαρφάλωμα, κ.ά.), Προβλήματα από τη λεπτή κινητικότητα (δυσκολίες συντονισμού δακτύλων), Δυσκολία στις λεπτές κινητικές ικανότητες (δυσκολίες στο πιάσιμο της μπάλας, στη γραφή, στη ζωγραφική).

Η ανάδειξη και η απόρριψη των μύθων που έχουν αναπτυχθεί γύρω από τις Μαθησιακές Δυσκολίες, οι οποίοι παρουσιάζονται παρακάτω, είναι απαραίτητη για την κατανόηση των Μαθησιακών Δυσκολιών, καθώς και για την αποτελεσματική εκπαιδευτική υποστήριξη των μαθητών που τις αντιμετωπίζουν.

Μύθοι και Αλήθειες για τις Μαθησιακές Δυσκολίες*

Εξ’ ορισμού οι μαθητές με Μαθησιακές Δυσκολίες έχουν τουλάχιστον «φυσιολογική» νοημοσύνη.
Οι μαθητές με Μαθησιακές Δυσκολίες μπορούν όχι μόνο να μάθουν, αλλά και να προχωρήσουν σε ακαδημαϊκές σπουδές με προαπαιτούμενο την εκπαίδευση τους με βάση τις ιδιαίτερες ανάγκες τους.
Οι Μαθησιακές Δυσκολίες είναι πρόβλημα που υπάρχει από την γέννηση του ανθρώπου και δεν δημιουργείται από την ακατάλληλη διδασκαλία.
Η εικόνα του μαθητή με Μαθησιακές Δυσκολίες που είναι ανενεργός και τεμπέλης δεν είναι ακριβής αφού: α) χρειάζεται περισσότερο χρόνο και β) δεν αναλαμβάνει προσπάθειες γιατί φοβάται μια νέα αποτυχία.
Τα σύγχρονα ερευνητικά δεδομένα αναδεικνύουν την ύπαρξη σημαντικών κοινωνικό- συναισθηματικών προβλημάτων στους μαθητές με Μαθησιακές Δυσκολίες που είτε προκαλούνται από την επαναλαμβανόμενη αποτυχία είτε από προβλήματα σε γνωστικές λειτουργίες.
Οι μαθησιακές δυσκολίες είναι δια βίου πρόβλημα. Εμφανίζονται με διαφορετικό τρόπο και ένταση σε κάθε ηλικία, όμως δεν εξαφανίζονται με το χρόνο.
Οι μαθησιακές δυσκολίες αποτελούν διαρκή και μόνιμη συνθήκη. Υπάρχουν προγράμματα που διευκολύνουν και βελτιώνουν τη μάθηση αυτών των μαθητών. Παρ’ όλα αυτά οι διάφορες μέθοδοι θεραπείας που προτάθηκαν κατά καιρούς, στερούνται ερευνητικής τεκμηρίωσης.

Κοινά συμπτώματα Ειδικών Μαθησιακών Δυσκολιών

Τα πρώτα «σημάδια» των Ειδικών Μαθησιακών Δυσκολιών εκδηλώνονται ήδη από την τρυφερή προσχολική ηλικία είτε με τη μορφή οπτικοαντιληπτικών διαταραχών είτε με τη μορφή διαταραχών του λόγου. Παρατηρούμε ότι τα παιδιά νηπιακής ηλικίας, αν και δεν αντιμετωπίζουν προβλήματα στην όραση ή την ακοή, διαφέρουν από τους τυπικούς συνομηλίκους τους, στην οπτική και ακουστική αντίληψη και επεξεργασία.
Μια πληθώρα πρώιμων δεξιοτήτων, όπως η αντίληψη, η γλώσσα, η μαθηματική σκέψη, η μνήμη, η προσοχή και συγκέντρωση, η μετάγνωση, η αυτορρύθμιση, τα κίνητρα, η συμπεριφορά, ο ψυχοκοινωνικός και συναισθηματικός τομέας, προϋπάρχουν της ανάγνωσης, της γραπτής έκφρασης και των μαθηματικών. Όσο πιο αναπτυγμένες είναι στο άτομο τόσο λιγότερες δυσκολίες θα αντιμετωπίσει στο σχολικό περιβάλλον και κατά συνέπεια στην καθημερινότητά του.

Συμπτώματα

1. Κινητικότητα

  • δυσκολία σε λεπτές κινητικές ικανότητες (π.χ. κόψιμο με ψαλίδι)
  • δυσκολία σε γενικές κινητικές ικανότητες (π.χ. τρέξιμο, ισορροπία)
  • δυσκολία στο συντονισμό του ματιού – χεριού (π.χ. κράτημα μολυβιού, κούμπωμα παλτού)

2. Αριθμητική & Μαθηματικά

  • δυσκολία στη μνήμη
  • δυσκολία στη διαδοχή ημερών, μηνών, αριθμών
  • δυσκολία στην οργάνωση
  • σύγχυση πρόσημων (+,-)
  • δυσκολία στην εκμάθηση της προπαίδειας ή της ώρας

3. Προφορικός λόγος

  • δυσκολία στην αφήγηση μιας ιστορίας
  • δυσχέρεια στη ροή του λόγου (π.χ. κομπιάσματα, παύσεις)
  • δυσκολία στο να κατανοεί προφορικές εντολές ή οδηγίες

4. Ανάγνωση

  • δυσκολία στη μνήμη
  • δυσκολία στην αναγνώριση γραμμάτων και λέξεων
  • δυσχέρεια στην κατανόηση νοήματος
  • διαβάζει με αργό ή άστατο ρυθμό και δεν σταματάει στις τελείες

5. Γραφή

  • δυσκολία σε λεπτές κινητικές ικανότητες (π.χ. κόψιμο με ψαλίδι)
  • άσχημος ή άτσαλος γραφικός χαρακτήρας
  • δυσκολία στην αντιγραφή μιας πρότασης
  • δυσκολία στην ορθογραφία
  • δυσκολία στη σύνθεση ιδεών σε μια έκθεση

6. Οπτικοακουστική ικανότητα

  • δυσκολία στη μνήμη
  • δυσκολία στο άκουσμα μικρών διαφορών σε ήχους (π.χ. στην προφορά γραμμάτων)
  • δυσκολία στην αναγνώριση μικρών διαφορών σε σχήματα ή γράμματα
  • αντιστροφή γραμμάτων
  • παράλειψη γραμμάτων, λέξεων ή ακόμα και γραμμών
  • δυσκολία στην αντίληψη της ποσότητας, του βάθους ή της απόστασης

7. Δευτερογενή ψυχολογικά και ψυχοκοινωνικά προβλήματα

  • Απομόνωση και περιθωριοποίηση από την ομάδα των συνομηλίκων.
  • Χαμηλή αυτοπεποίθηση και αυτοεκτίμηση .
  • Εγκατάλειψη της προσπάθειας και εγκατάλειψη του ρόλου ως μαθητή.
  • Ανασφάλεια, φόβο αποτυχίας και αξιολόγησης.
  • Διαταραχή συμπεριφοράς (απόσυρση, επιθετικότητα, άρνηση, εμμονές κλπ.).
  • Αρνητική εικόνα εαυτού.
  • Απειθαρχία.
  • Παρορμητικότητα
  • Δεν θυμάται, δεν ακούει, δεν συγκεντρώνεται για αρκετή ώρα και αποσπάται εύκολα.
  • Ακατάλληλη συμπεριφορά σε καθημερινές, κοινωνικές καταστάσεις.
  • Συμπεριφορά που διαφέρει από μέρα σε μέρα.
  • Δυσκολία να προσαρμοστεί όταν το απαιτούν οι περιστάσεις.

Οι δυσκολίες αυτές που είναι εμφανείς κατά την εκπαιδευτική διαδικασία επηρεάζουν σημαντικά τη μάθηση, την επίδοση και τη συμπεριφορά και δεν εκδηλώνονται με τον ίδιο τρόπο σε όλα τα παιδιά.
Αν δεν διαγνωστούν έγκαιρα και σωστά και αν δεν εφαρμοστεί ο κατάλληλος τρόπος αντιμετώπισής τους, μπορεί να αποτελέσουν τροχοπέδη τόσο στη σχολική πρόοδο των μαθητών, όσο και στην κοινωνική τους ανέλιξη, σε κάποιες περιπτώσεις.

Τι είναι η Διαταραχή Ελλειμματικής Προσοχής με ή χωρίς Υπερκινητικότητα (ΔΕΠ-Υ);

Η Διαταραχή Ελλειμματικής Προσοχής και Υπερκινητικότητας (ΔΕΠΥ) - διεθνώς Attention Deficit Hyperactivity Disorder (ADHD) - είναι μια από τις συχνότερες νευροβιολογικές διαταραχές της παιδικής ηλικίας, η οποία συνεχίζεται, κατά ένα σημαντικό ποσοστό, και στην ενήλικη ζωή. Παγκοσμίως, η συχνότητα εμφάνισης της στον παιδικό πληθυσμό κυμαίνεται μεταξύ 5%-7%, με σχέση συνήθως 3:1 υπέρ των αγοριών.

Συμπτώματα ΔΕΠ-Υ

Κατά το διαγνωστικό εγχειρίδιο DSM-IV (1994) της Αμερικάνικης Ψυχιατρικής Εταιρίας η ΔΕΠ-Υ εμφανίζεται ως δυσκολία στη διατήρηση εστιασμένης προσοχής ή/και υπερκινητική -παρορμητική συμπεριφορά σε βαθμό ασύμβατο με το αναπτυξιακό στάδιο του παιδιού.

Δευτερεύοντα Συμπτώματα της ΔΕΠ-Υ
- «Σύνδρομο πτώσης του ηθικού»
- Χαμηλή αυτοεκτίμηση
- Συχνή απογοήτευση
- Αναβλητικότητα
- Πλήξη
- Συναισθηματική αστάθεια
- Αϋπνία ή διαταραχές στον ύπνο.

Γενικά, το φάσμα των κλινικών συμπτωμάτων είναι ευρύ, γι αυτό και κανένα παιδί με ΔΕΠΥ δεν μοιάζει με κάποιο άλλο. Συνήθως, υπάρχουν διαφοροποιήσεις στην ένταση των συμπτωμάτων και μάλιστα τέτοιες διακυμάνσεις μπορεί να παρατηρούνται στο ίδιο παιδί κατά την διάρκεια της ημέρας, ακόμη και από ώρα σε ώρα.
Απαραίτητη προϋπόθεση είναι τα συμπτώματα να εμφανίζονται πριν την ηλικία των 7 χρόνων και να έχουν διάρκεια τουλάχιστον 6 μηνών. Η παραπομπή των παιδιών αυτών γίνεται κυρίως κατά τη σχολική ηλικία, γιατί τότε εμφανίζονται και πιο έντονα τα συμπτώματα της δυσκολίας στη συγκέντρωση της προσοχής, στην οργάνωση και στη συμμόρφωση στους κανόνες

Τα συμπτώματα της ΔΕΠ-Υ επηρεάζουν τη σχολική επίδοση του μαθητή, καθώς η διαταραχή αυτή επηρεάζει την ικανότητα της μάθησης και της παραμονής σε μία δραστηριότητα.

3 Τύποι ΔΕΠ-Υ

Με βάση τα τρία κύρια συμπτώματα της διαταραχής, όπως ορίζονται από το DSM-IV (διάσπαση της προσοχής, παρορμητικότητα και υπερκινητικότητα) που επικρατούν στα παιδιά σχολικής ηλικίας διακρίνουμε τρεις τύπους ΔΕΠΥ:

1. ΔΕΠΥ – τύπος Απροσεξίας

• δεν μπορεί να συγκεντρωθεί,
• αποσπάται εύκολα από άσχετα ερεθίσματα,
• δεν φαίνεται να ακούει,
• δε δίνει σημασία στις λεπτομέρειες,
• κάνει λάθη απροσεξίας,
• δυσκολεύεται να ακολουθήσει οδηγίες,
• αποφεύγει εργασίες που απαιτούν συστηματική πνευματική προσπάθεια,
• ξεχνά τις σχολικές εργασίες
• χάνει πράγματα και
• γενικά είναι ανοργάνωτος/η

Ο τύπος αυτός είναι συχνός σε παιδιά σχολικής ηλικίας, που μπορεί να μη γίνουν αντιληπτά επειδή δεν παρουσιάζουν διασπαστική συμπεριφορά. Σε κάποιες περιπτώσεις είναι παιδιά που διαγνώσθηκαν σε σχετικά μεγαλύτερη ηλικία, όταν είχαν ξεπεράσει τα προβλήματα υπερκινητικότητας που εμφάνιζαν ως μικρότερα, ενώ σε άλλες περιπτώσεις είναι μια αμιγώς διαφορετική κατάσταση από τους άλλους τύπους της ΔΕΠΥ.

2. ΔΕΠΥ – τύπος Παρορμητικότητας/Υπερκινητικότητας

• δυσκολεύεται να παραμείνει καθισμένος/η,
• κουνάει χέρια, πόδια, ή στριφογυρίζει στην καρέκλα,
• κοιτά συνέχεια γύρω του και πειράζει τους άλλους,
• σηκώνεται όταν δεν επιτρέπεται,
• τρέχει και σκαρφαλώνει υπερβολικά,
• δεν σκέφτεται πριν αντιδράσει,
• απαντάει πριν ολοκληρωθεί η ερώτηση,
• μιλάει συνεχώς,
• δυσκολεύεται να περιμένει τη σειρά του,
• στα παιχνίδια δεν ακολουθεί κανόνες,
• διακόπτει ή ενοχλεί τους άλλους

Ο τύπος αυτός είναι πιο συχνός σε παιδιά μικρότερης ηλικίας που παρουσιάζουν έντονα υπερκινητική και παρορμητική συμπεριφορά. Στα παιδιά αυτά, το πρόβλημα της συγκέντρωσης της προσοχής δεν είναι ιδιαιτέρως εμφανές, συχνά διότι δεν έχει αναδειχτεί, καθώς δεν έχουν ακόμα κληθεί να λειτουργήσουν σε σχολικό περιβάλλον.

3. ΔΕΠΥ – Συνδυασμένος τύπος:

Είναι επίσης συνηθισμένος τύπος ΔΕΠΥ στα παιδιά και στους εφήβους όπου παρουσιάζεται συνδυασμός κάποιων από τα παραπάνω συμπτώματα, ήτοι απροσεξία, υπερκινητικότητα και παρορμητική συμπεριφορά.
(Πηγή: http://www.adhdhellas.org/)

Πώς προσεγγίζουμε τις δυσκολίες αυτές με τη μέθοδο «μαθαίνω έξυπνα»;

Οι μαθητές που παρουσιάζουν Ειδικές Μαθησιακές Δυσκολίες και ΔΕΠ-Υ δυσκολεύονται να μάθουν με τον καθιερωμένο τρόπο. Συχνά, οι γονείς  βλέποντας τις χαμηλές επιδόσεις του παιδιού τους στο σχολείο ανησυχούν ιδιαίτερα και προβληματίζονται, διότι δεν γνωρίζουν τι στάση να πάρουν. Ορισμένοι μάλιστα απογοητεύονται και δεν πιστεύουν στις πραγματικές ικανότητες του παιδιού τους…  Όμως, για τη μέθοδο «μαθαίνω έξυπνα» το ότι ένα παιδί έχει δυσκολία να μαθαίνει με τον συμβατικό τρόπο δεν συνεπάγεται ότι δεν μπορεί να μαθαίνει με έναν διαφορετικό τρόπο! Οφείλουμε να γνωρίζουμε ότι οι Ειδικές Μαθησιακές Δυσκολίες και η ΔΕΠ-Υ αποτελούν μαθησιακά προβλήματα που αντιμετωπίζουν τα έξυπνα, υγιή παιδιά των σχολικών πληθυσμών. Έτσι, θα μπορούσαμε να πούμε ότι κάποιοι μαθητές παρουσιάζουν «μαθησιακή διαφορετικότητα» και όχι ότι δεν έχουν την ικανότητα να μαθαίνουν…
Στο πλαίσιο αυτό, οι Ειδικές Μαθησιακές Δυσκολίες και η ΔΕΠ-Υ, δε συνιστούν πρόβλημα για  τη μέθοδο «μαθαίνω έξυπνα», αλλά ένα ακόμη μαθησιακό προφίλ, στο οποίο οι εκπαιδευτικοί, ανταποκρίνονται εμπλουτίζοντας τις διδακτικές τους πρακτικές, με τρόπους που επιτρέπουν σε όλους τους μαθητές και τις μαθήτριες να ενεργοποιούνται συνεχίζοντας τις προσπάθειές τους για αυτοβελτίωση και επίτευξη των στόχων τους.

Η έγκαιρη και σωστή διάγνωση σε συνδυασμό με την πολυαισθητηριακή, ειδική και εξατομικευμένη προσέγγιση της διδασκαλίας, καθώς και με τη συμπαράσταση από το σχολικό και οικογενειακό περιβάλλον του παιδιού, θα εξασφαλίσουν την πλέον αισιόδοξη πρόγνωση για βελτίωση της εξέλιξης και της ακαδημαϊκής επίδοσής του.